غلظت دهنده یا غلیظ کننده مایعات، ماده ای است که می‌تواند ویسکوزیته یک مایع را افزایش دهد، بدون آنکه تغییر زیادی در دیگر خواص آن ایجاد کند. غلظت دهنده های خوراکی به طور گسترده برای غلظت دهی به انواع سس‌ها، ماست همزده، بستنی و… بدون تغییر مزه آنها، استفاده می‌شوند. غلظت دهنده های صنعتی نیز در موارد بسیار متنوعی مانند رنگ، جوهر، چسب، کاغذ و مقوا، ژل، روکش الکترود جوشکاری، گل حفاری و… به کار می‌روند. غلیظ کننده ها معمولاً به صورت پودری عرضه می‌شوند که پودر غلظت دهنده کربوکسی متیل سلولز (CMC) یکی از پرمصرف ترین آنهاست.
غلظت دهنده ها همچنین می‌توانند به تعلیق دیگر ترکیبات یا امولسیون ها کمک کنند که باعث بهبود پایداری محصول می‌شود. برخی از غلیظ کننده ها عامل ژل ساز هستند و به صورت مخلوطی کلوئیدی که یک ساختار درونی با چسبندگی ضعیف ایجاد می‌کند، در فاز مایع حل می‌شوند و ژل تشکیل می‌دهند. دیگر غلظت دهنده ها به عنوان افزودنی های تیکسوتروپ مکانیکی با ذرات مجزا که به یکدیگر می‌چسبند یا در هم قفل می‌شوند، عمل می‌کنند.
انواع غلظت دهنده
انواع غلظت دهنده را می‌توان از لحاظ مختلف دسته‌بندی کرد. از نظر ساختار شیمیایی غلظت دهنده ها در دو دسته پلی ساکاریدی (polysaccharide) و پلی پپتایدی (polypeptide) قرار می‌گیرند:
- غلظت دهنده های پلی ساکاریدی: شامل نشاسته، سلولز، پکتین، الجینیک اسید (alginic acid) و… یا مشتقات آنها هستند.
- غلظت دهنده های پلی پپتایدی: مانند ژلاتین و سدیم کازئینات (Sodium Caseinate) که منابع محدودتر، قیمت بالاتر و کاربردهای کمتری دارند.
غلظت دهنده ها را همچنین می‌توان از نظر خواص یونی آنها به دو دسته تقسیم کرد:
- غلظت دهنده های یونی: مانند کربوکسی متیل سلولز و نشاسته
- غلظت دهنده های غیریونی: مانند پروپیل گلایکول سدیم الجینیت و هدروکسی پروپیل نشاسته
یک رویکرد دیگر برای دسته‌بندی پودر غلظت دهنده، منبع و نحوه تولید آن است:
- غلظت دهنده های طبیعی: این دسته خود شامل چهار گروه است:
- غلظت دهنده های گیاهی: مانند گوار گام، آگار و کاراگینان و…
- غلظت دهنده های حیوانی: مانند ژلاتین، سدیم کازئینات و…
- غلظت دهنده های میکروبی: مانند زانتان گام، ژلان گام و…
- غلظت دهنده های اصلاح آنزیمی: مانند گوارگام هیدرولیزشده آنزیمی، نشاسته اصلاح شده با آنزیم و…
- غلظت دهنده های سنتزی: پرمصرف ترین غلظت دهنده ها در این دسته قرار دارند که مهم‌ترین آنها سلولز اصلاح شده (کربوکسی متیل سلولز (CMC)، هیدروکسی پروپیل متیل سلولز و…) و نشاسته اصلاح شده هستند. غلظت دهنده هایی که ب طور شیمیایی اصلاح می‌شوند در این دسته قرار می‌گیرند.
غلظت دهنده ها را همچنین می‌توان بر مبنای وزن مولکولی به دو دسته کوچک-مولکول (با وزن مولکولی پایین) و ماکرو-مولکول (با وزن مولکولی بالا) تقسیم کرد. در ادامه هر کدام از این دو گروه بر اساس گروه‌های عاملی موجود در ساختار شیمیایی، به دسته‌های معدنی، سلولزی، الکل چرب، اسید چرب، اتری، پلی اکریلاتی و پلی یورتانی قابل تفکیک هستند.
کاربرد پودر غلظت دهنده
پودر غلظت دهنده در صنایع گوناگونی چون صنایع غذایی، صنعت داروسازی و پزشکی، صنعت حفاری، صنعت رنگ و رزین، صنعت ساختمان و صنعت الکترود سازی کاربرد دارد. غلظت دهنده ها علاوه بر افزایش ویسکوزیته می‌توانند تأثیرات دیگری نیز بر محلول داشته باشند. برای مثال استفاده از غلظت دهنده مناسب در رنگ، باعث جلوگیری از شره کردن، بهبود خواص مکانیکی، افزایش مدت زمان نگهداری رنگ و… می‌شود.
منابع:
